Agenda

27 september 2024

Martin Hietkamp zingt in Börk

 

4 oktober 2024

Nedersaksisch symposium in Deventer

 

26 oktober 2024

Ellert en Brammert in ‘t duuster: een unieke aovendwandeling.

Lees verder...

Bezoekers

Vandaag 161
Deze week 524
Deze maand 1118
Sinds 11-2008 625396

Over het Nedersaksisch



 

 

 

 

Landen waar Nedersaksisch gesproken wordt: Noord-Duitsland.
Nederland in de provincies Gelderland, Overijssel, Drenthe, Groningen, en een stukje Friesland.
Zuid-Denemarken.
Religieuze gemeenschappen in de Verenigde Staten.
Vroeger: ook in Polen en Litouwen.
Landen en regio's waar het Nedersaksisch een officiële taal is: In Nederland en Duitsland erkend als streektaal.
Aantal moedertaalsprekers: Het aantal sprekers is lastig in te schatten, maar er wonen ruim 20 miljoen mensen in het taalgebied.
Eigen benaming: Niederdeutsch, Plattdeutsch, Plattdüütsch, Neddersassisch
Belangrijke varianten: Nederland: Gronings, Drenths, Stellingwerfs, Urks, Twents, Sallands, Achterhoeks.
Duitsland: Oostfriesisch Platt,
Hamburgisch Platt, Mecklenburgisch-Vorpommersch, Westfälisch Platt
Alfabet: Romeins (Latijns).
Aantal letters in het alfabet: 26 of meer
Regulering:
(Van spelling, etc.)
Geen centrale regulering.
Er bestaan regionale spellingsvoorschriften.
Classificatie:
(Taalfamilie)
Indo-Europees
------> Germaans
--------> West-Germaans
---------------------> Nedersaksisch
Nedersaksisch is sterk verwant aan: Engels, Duits, Nederlands, Fries, Limburgs, Schots, Jiddisch, Afrikaans.
Nedersaksisch is in mindere mate ook verwant aan: Deens, Zweeds, IJslands, Faeröers, Noors, Gothisch
Het Nedersaksisch is een verre verwant van: Russisch, Frans, Grieks, Iers, Perzisch, Hindi, Armeens en Litouws.

 

 

Inleiding
Het Nedersaksisch is een taal die gesproken wordt in het noordoosten van Nederland en het noorden van Duitsland. Het Nedersaksisch is een niet gestandaardiseerde taal. Er bestaat geen vaste norm voor de spelling. Het begrip 'Nedersaksisch' wordt maar zelden gebruikt. Vaker wordt er gesproken over één van de lokale varianten van de taal, zoals Twents, Achterhoeks, Drenths of Gronings.
Nedersaksisch is in Nederland en Duitsland officieel erkend als streektaal.

Erve Kots, foto door Martie riessing
Erve Kots

 

 

 

Het Latijnse alfabetAlfabet, klanken, uitspraak en spelling
Het Nedersaksisch maakt gebruik van het Latijnse alfabet. Er bestaat niet één door iedereen geaccepteerde standaard spelling voor het hele taalgebied, maar voor sommige varianten heeft men schrijf- en spellingsregels opgesteld. Zo bestaat er een algemeen aanvaarde geschreven vorm voor bijvoorbeeld het Gronings, Drenths, Sallands, Stellingwerfs, Twents, Achterhoeks (De Wald-spelling), en Noord-Duits (de Sass-spelling). Deze spellingsnormen komen tot stand door inzet van de streektaalorganisatie in dat gebied. Vrijwel alle publicaties die in samenwerking met de streektaalorganisatie tot stand komen maken dan gebruik van dezelfde spelling. Meerdere malen is men tot een gezamenlijke spelling gekomen voor het gehele Nedersaksische taalgebied. Zo werd in de jaren '50 van de vorige eeuw de Vosbergenspelling ontwikkeld door Jan Naarding en Arnold Rakers. Deze spelling gebruikte onder andere de Scandinavische letter å, waar men elders ao schreef. Veel streektaalschrijvers moesten echter niets van de Vosbergenspelling hebben en het stierf een stille dood. In 2000 ontwikkelde de koepelorganisatie van Nedersaksische streektaalorganisaties, SONT (Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied) een eigen spelling. Daaruit werd in 2011 de Algemene Nedersaksische Schriefwieze (afgkort: ANS) ontwikkeld door een groep mensen die veelvuldig voor de Nedersaksischtalige Wikipeda schreven. Daarnaast is er nog de Nysassiske Skryvwyse, dat een op etymologie gebaseerde spelling voorstaat.
Het Nedersaksisch is rijk aan klinkers. Om die rijkdom in in de spelling weer te geven wordt er veelvuldig gebruik gemaakt van tweeklanken zoals ae (voor een langgerekte korte e. De e van stem, maar dan langer aanhouden, of zoals in het Frans, la mer), oa (de klank zit tussen de a en de o in, ook lang aanhouden). In Duitsland zie je wel eens dat in plaats van de combinatie ae de Scandinavische letter æ of een ę (e-cedille) gebruikt wordt.

 

Leuk om te weten

Lingua franca
Een lingua franca is een taal die als gemeenschappelijk communicatiemiddel wordt gebruikt tussen mensen met verschillende moedertalen. Vandaag de dag is wereldwijd het Engels de meestgesproken lingua franca. In Oost-Europa en Centraal-Azië is het Russisch een lingua franca. In India, waar honderden talen gesproken worden, is het Hindi een lingua franca. In Indonesië, waar wel 1000 talen gesproken worden. is het Indonesisch een lingua franca. In China en de landen daarom heen is het Mandarijn-Chinees een lingua franca. In de 19e eeuw en tot halverwege de 20e eeuw was het Frans de lingua franca in Europa. In het Romeinse Rijk waren het Latijn en het Grieks lingua franca's. In Oost-Afrika is het Swahili een lingua franca.
Wat heeft dat nu met het Nedersaksisch te maken? In de late Middeleeuwen, ten tijde van de Hanze, was het Middelnedersaksisch de lingua franca binnen het samenwerkingsverband in Noord- en Oost-Europa. Niet zomaar een streektaal, maar een internationale handelstaal!

 

Russisch woordenboek
De Hanze strekte zich uit van het westen met steden als Zutphen, Deventer, Kampen, Zwolle naar ver in het oosten, naar Rusland, met steden als Pskov en Novgorod. Om met elkaar te kunnen praten was er behoefte aan een woordenboek. Het Nedersaksische - Russische woordenboek werd in 1607 door Tönnies Fenne gepubliceerd in Pskov. Het was meer een soort van thematische taalgids dan een echt woordenboek, maar men kon er elkaar mee begrijpen. Het eerste Nederlands - Russische woordenboek werd gepubliceerd in 1921 door Boris Raptschinsky, ruim 400 jaar later!

 

Deens, Noors, Zweeds
Zo'n 1000 jaar geleden werd in heel Scandinavië Oudnoords gesproken. Op IJsland leefden de mensen vrij geïsoleerd en hun taal onderging weinig veranderingen. Modern IJslands lijkt nog steeds veel op Oudnoords. Maar in Denemarken, Zweden en Noorwegen had men veelvuldig contact met het Nedersaksische taakgebied. Mede onder invloed daavan veranderden de talen aanzienlijk. Het moderne Deens, Noors en Zweeds zijn eigenlijk een soort van mengtalen tussen Oudnoords en Nedersaksisch.

 

Mijn / mien
Wanneer je mensen vraagt wat een opvallend kenmerk is van het Nedersaksisch, dan is er een grote kans dat je als antwoord krijgt "Het Nedersaksisch zegt 'ie', waar andere talen, zoals het Nederlands en het Duits respectievelijk 'ij' en 'ei' zeggen. Dat lijkt een toevallige eigenschap, maar is eigenlijk bijzonderder dan je op het eerste gezicht denkt. In alle Oud-Germaanse talen zoals het Oudnederlands en het Oudhoogduits en het Oudnoords werd de 'ie'-klank gebruikt. Aan het eind van de Middeleeuwen vond er een klankverschuiving plaats bij vrijwel alle West-Germaanse talen die bekend staat als de Grote Klinkerverschuiving. De 'ie' werd geleidelijk vervangen door een 'ij' of 'ai'. Aan de Noord-Germaanse talen ging deze klankverschuiving voorbij, daar bleef men 'ie' zeggen. Het Nedersaksisch is de enige West-Germaanse taal die in het geheel niet meedeed aan de Grote Klinkerverschuiving. Het Fries is deels beïnvloed door de Grote Klinkerverschuiving. Zo wordt het Friese 'by dy' uitgesproken als 'bij die'.

 

 

 

Streektaalvarianten
Het Nedersaksisch bestaat uit verschillende varianten:

 

Nederland:
Gronings
Westerkwartiers (in het westen van de provincie Groningen. Het Westerkwartiers is een Nedersaksische streektaal met veel Friese kenmerken).
Stellingwerfs
Drenths
Urks
Twents
Achterhoeks
Sallands
Veluws
Bunschoten-Spakenburgs.

 

Duitsland:
Oostfriesisch Platt (in het oosten van Nedersaksen en het westen van Duitsland)
Hamburgisch Platt (rond Hamburg)
Mecklenburgisch-Vorpommersch Platt (aan de oostkust)
Westfälisch Platt

 


Verschillen van stad tot stad en van dorp tot dorp
Binnen deze regionale varianten bestaan er nog verschillen van stad tot stad en van dorp tot dorp. Zo verschilt het Rijssens dialect op veel vlakken van het Twents zoals dat in de rest van Twente gesproken wordt. Stadsgronings wijkt weer iets af van het Gronings in de rest van de provincie, etc.

 

Overgangsdialecten
Er bestaat geen scherpe grens tussen de Nedersaksische streektalen en andere talen. De overgang gaat heel geleidelijk en in het grendgebied tussen twee taalgebieden vind je overgangsdialecten. Zo is het Gronings sterk beïnvloed door het Fries. Maar het Stellingwerfs heeft nog meer Friese kenmerken.
Wanneer je start in Winterwijk en via Zutphen, Apeldoorn richting Amersfoort gaat, zal het Nedersaksisch steeds minder 'zuiver' worden en steeds meer Hollandser klinken.
De streektaal in de Liemers en Zuidoost-Gelderland, zoals Millings en Groesbeeks gelden als overgangsdialecten tussen het Nedersaksisch en Zuid-Nederlandse dialecten.

 

Geografische verspreiding
Het Nedersakisch wordt in Nederland gesproken in de provincies Groningen, Drenthe, Overijssel en in de regio's Stellingwerven (provincie Friesland), Noordoostpolder en Urk (provincie Flevoland), Achterhoek en Veluwe (provincie Gelderland) tot aan Amersfoort (vooral in het dorp Hoogland) en Bunschoten-Spakenburg (provincie Utrecht). In Duitsland wordt het in vrijwel het gehele noorden van het land gesproken, tot aan de Deense en Poolse grens, met uitzondering van enkele gebieden in het aan de westkust, waar Fries gesproken wordt. De isoglosse (grenslijn tussen twee taakgebieden) tussen Nedersaksisch en Hoogduits heet de Benrather Linie.

 

Verpsreidingdgbeid Nedersaksisch

 

WetenschapWetenschap
De wetenschappelijke bestudering van het Nedersaksisch valt onder de Germanistiek, de wetenschap die zich bezighoudt met de Germaanse talen. Op verschillende universiteiten houdt men zich bezig met het Nedersaksisch. In Nederland gebeurt dat aan de RijksUniversiteit Groningen (RUG).
Binnen de opleiding Nederlandse Taal- en Letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen is het mogelijk om een bijvak in het Nedersaksisch te volgen. Sinds 1 juli 2018 bekleedt Dr. Martijn Wieling de functie van bijzonder hoogleraar Nedersaksische / Groningse Taal en Cultuur. Wieling, geboren in Emmen in 1981, is tevens universitair hoofddocent bij de opleiding Informatiekunde aan de RUG. Eén dag per week wijdt hij zich aan onderzoek naar het Nedersaksisch, met een speciale focus op het Gronings.
In Oldenburg in de Duitse deelstaat Nedersaksen kan een heuse bacheloropleiding Niederdeutsch gevolgd worden bij het Institut für Germanistik aan de Carl von Ossietzky Universität. Aandacht is er o.a. voor taalgeschiedenis (Oudnederduits, Middelnederduits, modern Nederduits), taalvarianten en literatuur. Prof. dr. Jörg Peters is aan de opleiding verbonden als hoogleraar pragmatiek en sociolinguïstiek/ van het Nederduits. Professor dr. Doreen Brandt is als hoogleraar voor Nederduitse literatuur vanuit historisch en cultureel perspectief aan de opleiding verbonden. Zij is gepromoveerd op de Middelnederduitse literatuur.
Aan de Universiteit van Hamburg is er een afdeling voor Nederduitse taal en literatuur. Bijvakken Nederduits kunnen gevolgd worden binnen de bredere opleiding Duitse taal- en letterkunde.
Aan de Universiteit van Rostock kan een bijvak Nederduits (het Mecklenburgisch-Vorpommersch dialect)
Lees verder......

 

 

 

 

 

 




2024 Harmen Schoonekamp | Contact | Talennet | sitemap.





Citaat van de dag

"Te zijn of niet te zijn? Dat is de vraag.
Te wean of neet te wean, da’s de vroag. "
- William Shakespeare -
(1564-1616)

Mededelingen en snelkoppelingen

Heeft u een eigen website? Een link naar deze website wordt zeer gewaardeerd. Uw website kan eventueel ook bij ons in het linkoverzicht geplaatst worden.